پنجمین نشست از سلسه نشست‌های تمدنانه با رویکرد «تحقق تمدن نوین اسلامی»، به اهتمام مدرسه تمدن نوین اسلامی (متنا)، روز شنبه یازدهم آبان ماه 1398 در سالن شهید اسداللهی برگزار شد. موضوع نشست حاضر «ظرفیت های تمدن سازی اربعین» بود که توسط حجت الاسلام و المسلمین مصطفی جمالی، عضو هیات علمی فرهنگستان علوم اسلامی ارائه گردید.
وی در ابتدای جلسه با اشاره به مقاله منتشر شده خود با موضوع «نقش اربعین در مهندسی تمدن اسلامی» گفتند: فرهنگ «اربعین» یکی از عینیت‌های تمدنی است که لازم است بیشتر در مورد آن بحث شود به همین خاطر با ذکر چند مقدمه، به ظرفیت های تمدنی اربعین اشاره کردند.
نکته اول: همان طور که رهبر معظم انقلاب در بیانیه گام دوم فرمودند، حوزه تمدن‌سازی از هدف‌های مهم انقلاب از همان ابتدا انقلاب بود و در ادامه نیز خودسازی، جامعه‌پردازی و تمدن‌سازی از رویکردهایی است که در همه حرکت‌های انقلاب اسلامی باید مدنظر قرار بگیرد.
بنابراین خیلی مهم است که ما در این مقیاس، کارهای و پژوهش‌های خودمان را تنظیم کنیم و کار جدی انجام دهیم. البته یکی از خلأهای جدی ما در حوزه تمدن‌پژوهی این است که ما یک «نهاد علم تمدن‌ساز» نداریم یعنی نهادی که همه فعالیت‌های پژوهشی به صورت منسجم در آن منعکس شود تا بتوانیم از همه ظرفیت‌های پژوهشی جامعه خودمان در مسیر تمدن‌سازی استفاده کنیم. باید تمدن بین همه فعالیت‌های ماپیوند ایجاد کند، تمدن مثل آن نخ تسبیح است، تمدن در همه حوزه‌های فعالیت‌های روحی ما، ذهنی ما، رفتاری ما، در کار پژوهشی ما، کار جهادی ما، همه فعالیت‌های اجتماعی در جامعه ما تمدن آن نخ تسبیح است اگر آن نخ تسبیح رها بشود همه با همدیگر هم‌خوانی ندارند.
نکته دوم: برای اینکه بحث تمدن به درستی درک شود، لازم است مباحثی مانند اربعین و یا حوادث دیگری که در جهان اسلام رخ می‌دهد، مثل عاشورا، غدیر، بعثت و.... در طرح جامعی، طراحی کنیم و جایگاه هر حادثه را در هدایت کل عالم خوب بتوانیم تحلیل کنیم که برای این کار، نیاز به «فلسفه تاریخ شیعه» مبتنی بر روایات اهل بیت است؛ یک فلسفه تاریخی بر مدار، به تعبیر رهبری انسان 250 ساله که به اعتقاد ما انسانی است که محور هدایت کل عالم و همه عوالم دیگر را دارند. البته این انسان 250 ساله بر مدار حادثه عاشورا دارد عالم را هدایت می‌کند و حادثه عاشورا از یک نقطه کانونی برخوردار هست که اربعین از ادامه این حادثه عاشورا هست.
نکته سوم: عناصر تمدنی، یک موهبت‌های الهی هستند که منشأ آن هم، خود اراده ولی خداست، خود اراده امام معصوم هست، آنها برای اینکه عالم را هدایت کنند حوادثی را در عالم رقم می‌زنند؛ چون اهل بیت علاوه بر ولایت تکوینی، ولایت تاریخی هم دارند یعنی همه تاریخ را این انسان 250 ساله هدایت می‌کند مثلا اربعین که دارد قلوب را به یک سمت منعطف می‌کند و یک حرکتی را در عالم ایجاد می‌کند حتماً منشأ الهی دارد، یک امداد الهی هست و یقیناً دست امام معصوم (ع) در تحقق این حوادث دخیل است.
نکته چهارم: در عرصه تمدنی، ما دنبال تحقق تمدن هستیم، این غیر از این بحث‌های نظری و روش‌های نظری هست یعنی برای تمدن‌سازی حتماً باید عناصر و عینیت‌های تمدنی رقم بخورد تا امکان آن تمدن رخ بدهد؛ من احساس می‌کنم این نظام تفکر ما، نظام اندیشه‌ای ما باید حول این عینیت‌های تمدنی شکل بگیرد، عینیت‌های تمدنی که خودش با امداد امام معصوم دارد شکل می‌گیرد مثلا اربعین دارد یک قدرت و پتانسیل را در عالم و جهان اسلام آزاد می‌کند که واقعاً پایه‌های اساسی تمدن اسلامی را دارد ایجاد می‌شود.
حجت الاسلام و المسلمین جمالی بعد از بیان این چهار مقدمه، به بحث جایگاه عاشورا و جایگاه اربعین به عنوان حلقه تکمیل‌کننده حادثه عاشورا پرداخت.
ایشان گفتند: من احساس می‌کنم هر تمدنی، به تعبیر رهبری یک بُعد زیرساختی دارد، یک بعد اصلی دارد که سبک زندگی‌اش هست. بعد زیرساختی آن نظام گرایش‌ها و تمایلات و زیباشناسی هست که در یک تمدنی رخ می‌دهد. یعنی یک تمدن با تغییر در آن دلداده‌ها یا قلوب یک حوزه تمدنی رخ می‌دهد. در دنیای غرب نیز این زمینه جایگاه هنر خیلی مهم است و لذا می‌آید تمایلات و گرایش‌ها را عوض می‌کنند و سپس مبتنی بر این تمایلات بُعد عقلانیت شکل می‌گیرد. به نظر من آن کاری که پیامبر اکرم در حوزه تمدن‌سازی امت‌سازی دنبالش بودند شاید آن تأسیس اسلام که توسط پیامبر بود و آن فرهنگی که توسط اهل بیت دارد، نیاز به یک نقطه کانونی داشت اینکه حرارتی که در قلوب شیعه و در قلوب مسلمان‌ها و بشریت ایجاد بکند تا این تحول روحی و قلبی ایجاد بشود، اینکه می‌گویند: «اِنَّ لِقَتْلِ الْحُسَیْنِ علیه السّلام حَرارَةً فى قُلُوبِ الْمُؤ منینَ لا تَبْرُدُ اَبَداً» دلیلش بر این هست که امام حسین دارد فطرت انسان‌ها را قلوب انسان‌ها را تصرف می‌کند.
بنابراین لازم است در مورد نقش اربعین و نقش عاشورا در این تحول روحی و قلبی که در جامعه ایجاد می‌کند، بحث اساسی شود؛ خیلی باید روی این بحث کرد که چطور عاشورا دارد این محبت را در همه قلوب می‌کارد و انسان‌های بامحبت به دنیای امروز شکل می‌دهد.
عضو هیات علمی فرهنگستان علوم در ادامه خاطر نشان کردند که من در ادامه با بحث نگاه ملی، منطقه‌ای، جهانی برخی از ظرفیت‌های اربعین را بیان می کنم.
در نگاه ملی و در حوزه فرهنگ عمومی اولاً فرهنگ اربعین، می‌تواند فرهنگ ایثار را در جامعه ما نهادینه بکند پس یکی از ظرفیت های اربعین، فرهنگ ایثار است.
ایشان افزودند که یکی دیگر از ظرفیت‌های اربعین این است که افراد مختلف را با تکثر فرهنگی کنار هم جمع می کند یعنی آدم‌ها با خلق‌های مختلف، با روحیات مختلف، حتی با قومیت‌های مختلف، با ادیان مختلف، با مذاهب مختلف در اربعین کنار هم جمع می شوند.
وی گفتند علاوه بر این ها به نظرم اربعین ظرفیت این را دارد که از آن الگو برداری کنیم و آن را در حوزه‌های مختلف سیاسی فرهنگی و اقتصادی‌مان تعمیم دهیم و حتی یک الگوی مدیریت جدیدی را طراحی کنیم که شیفتگان خدمت باشند نه شیفتگان قدرت.
حجت الاسلام و المسلمین جمالی، ظرفیت دیگر اربعین را، «وحدت تمدنی» می داند که قومیت گرایی را در خود هضم کرده است.
بحث امت سازی حول اربعین ظرفیت دیگری است که باید بر روی آن فکر اساسی شود. یعنی یکی از ظرفیت‌های مهم در سطح جهان اسلام که این اختلافات عرب و عجم، شیعه و سنی همه اینها با اربعین رنگ می‌بازد.
وی در پایان افزودند که در سطح جهانی هم به نظر یک اسلام جدیدی توسط اربعین دارد مطرح می‌شود، اسلام مبتنی بر کرامت، غیر از اسلام داعشی و اسلام آمریکایی هست. دارد یک نمونه‌ای از سبک زندگی مؤمنانه در جهان امروز مطرح می‌شود.
بازتاب نشست در ایکنا